Dlaczego to jest ważne?
Naśladowanie jest kluczowym mechanizmem uczenia się. Najłatwiej uczymy się obserwując innych, którzy wykonują jakąś czynność, którą potem sami staramy się powtórzyć. U dzieci typowo rozwijających się, umiejętność naśladowania innych jest szczególnie dobrze rozwinięta. Naśladują one swoich rodziców, swoje rodzeństwo, rówieśników. W taki sposób uczą się wielu nowych umiejętności, a w szczególności zachowań społecznych.
Dzieci autystyczne natomiast nie mają zazwyczaj aż takiej wprawy w uczeniu się przez naśladowanie innych. Dzieje się tak dlatego, że dzieci te spędzają znacznie mniej czasu na interakcji z innymi, a kiedy już się w nią zaangażują, wykazują mniejsze zainteresowanie twarzami innych osób oraz rzadziej nawiązują kontakt wzrokowy. Jeśli dziecko nie przygląda się dorosłym, nie będzie w stanie naśladować ich zachowania.
Uczenie się przez naśladownictwo jest naturalnym procesem zdobywania umiejętności społecznych. Mózg człowieka od momentu narodzin wyposażony jest w mechanizmy adaptacyjne, pozwalające mu przystosować się do środowiska, kultury i społeczeństwa, w którym się znajduje. Typowo rozwinięte neurologicznie dziecko, urodzone w rodzinie japońskiej, bardzo szybko nauczy się języka japońskiego i panujących w Japonii zwyczajów społecznych. Podobnie, dziecko, które przyjdzie na świat we Francji, nie będzie miało problemu z opanowaniem obowiązującego w tym kraju języka i norm zachowania. Nasz mózg jest doskonale przystosowany do uczenia się poprzez obserwację, naśladownictwo oraz przetwarzanie informacji wychwytywanych z otoczenia.
Alternatywą do uczenia się poprzez naśladowanie jest nauka przy wykorzystaniu procesów poznawczych lub myślowych, które uruchamiany np. podczas nauki matematyki lub historii w szkole. Proces przyswajania nowej wiedzy odbywa się wówczas przy wykorzystaniu zupełnie innych obszarów mózgu i wymaga wiele wysiłku i uwagi.
Proces uczenia się polega w większości na swobodnej obserwacji i naśladowaniu, w połączeniu z procesami poznawczymi. Opanowanie przez dziecko zachowań społecznych w wyniku naturalnego i płynnego procesu uczenia się poprzez naśladowanie jest kluczowe na tym etapie jego rozwoju.
Pomagając dziecku w spontanicznym naśladowaniu ludzi wokół niego, wpływamy w wielkim stopniu na to, ile będzie się w stanie nauczyć od innych każdego dnia.
Jak osiągnąć ten cel?
- Piosenki i zabawy z pokazywaniem
Zaangażowanie dziecka w śpiewanie prostej piosenki z pokazywaniem jest idealnym punktem wyjścia. Piosenki takie jak „Moja Ulijanko”, „Mam chusteczkę haftowaną”, „Jeżeli ci wesoło” ułatwiają naśladowanie, bo mają podkład muzyczny i opierają się na serii czynności, które można powtarzać w kółko.
Dziecko może być w naturalny sposób zmotywowane do zaangażowania się z tobą w te zabawy, ponieważ muzyka na ogół stymuluje dzieci. Jeśli tak samo jest w przypadku twojego dziecka, zademonstruj piosenkę kilka razy i poproś dziecko, aby włączyło się z tobą w pokazywanie. Być może konieczne będzie zaśpiewanie piosenki wolniej, albo zademonstrowanie gestów w sposób bardziej dosadny, niż miałoby to miejsce w przypadku innego dziecka.
Jeżeli dziecko początkowo nie jest zmotywowane do śpiewania piosenki, spróbuj dodać coś, co wiesz, że może być dla niego interesujące. Jeżeli na przykład wiesz, że dziecko uwielbia obserwować, jak robisz bańki mydlane, możesz dodać ten element na końcu każdego wersu piosenki. Na przykład, „Mam chusteczkę haftowaną, co ma cztery rogi… i robimy bańki”, po czym wydmuchujesz bańki. Zademonstruj to kilka razy, aż dziecko zrozumie, że bańki następują po każdym kolejnym wersie. Następnie zacznij śpiewać piosenkę wolniej, zachęcając dziecko do pokazania konkretnych gestów do każdego wersu piosenki. Pamiętaj o pochwaleniu wszystkich jego wysiłków, nawet, jeśli miałby to być najmniejszy ruch, czy próba powtórzenia twoich gestów. Im częściej będziesz doceniać jego starania, tym większa będzie jego motywacja do podejmowania kolejnych prób.
- Dodaj naśladowanie ruchów do zabaw
Możesz z łatwością wprowadzić ten element do każdej zabawy, w jaką dziecko lubi się z tobą bawić. Zwyczajnie poproś je o wykonanie jakiejś prostej czynności bezpośrednio przed daniem mu tego, co go w danym momencie motywuje.
Na przykład, jeżeli dziecko chce byś wziął je na barana, zafunduj mu kilka przejażdżek, po czym zatrzymaj się i powiedz: „Jeśli chcesz jechać dalej, musisz zaklaskać w dłonie”. Sam zaklaszcz w dłonie, żeby zachęcić je do powtórzenia gestu. Jak tylko dziecko zaklaszcze w dłonie, powiedz mu, jak doskonale się spisało i natychmiast rozpocznij przejażdżkę na barana. Jak dziecko zrozumie, że klaskanie w dłonie przedłuża przejażdżkę, zmień czynność na inną (np. poklep się po głowie, dotknij swojego nosa, pomachaj, tupnij nogą itd.) Celem zabawy jest nauczenie dziecka obserwowania i naśladowania za każdym razem innego gestu, w celu ponownego podjęcia zabawy.
Na razie pozostań przy prostych gestach. Gdy dziecko nauczy się już wykonywać te proste czynności, możesz poprosić je o powtórzenie całych serii gestów (np. najpierw klaśnięcie w dłonie, potem poklepanie się po głowie) lub jakiegoś dźwięku (np. prychnięcia, naśladowania odgłosów zwierząt, gwizdu pociągu itd.)
Docelowo dziecko powinno nauczyć się odruchowo naśladować ludzi wokół. Aby stworzyć mu warunki do opanowania tych zabaw, pamiętaj o dostarczaniu dziecku okazji do spontanicznego naśladowania twojego zachowania, nawet, jeśli o to nie poprosisz. Możesz to osiągnąć robiąc pauzę i upewniwszy się, że uwaga dziecka jest zwrócona na ciebie, wykonać gest i znów zrobić pauzę, patrząc na niego wyczekująco. Daj mu przynajmniej 10 sekund na reakcję, dopiero potem powtórz gest. Jeżeli nie zareaguje za drugim razem, przypomnij mu, o co zostało poproszone.
Jest to jeden z celów rozwojowych dla dzieci zawarty w narzędziu ” Curriculum Rozwojowe GPS.”
